Mogiły strzelców kaniowskich z lat 1918-1920

krzymen

Postanowiłem zapoczątkować temat pt. Mogiły strzelców kaniowskich z lat 1918-1920. Bolas pisał już coprawda o grobach żołnierzy 10 DP z tego okresu, ale ograniczył się do Wilna. Mam trochę informacji i zdjęć z cmentarzy na Białorusi, gdzie spoczywają żołnierze z tej dywizji.

Zacznę jednak od Warszawy. Bolas umieścił już na forum zdjęcia grobów żołnierzy 30 p.SK z 1939 r. z Powązek Wojskowych. Na tym warszawskim cmentarzu spoczywa jednak także kilkudziesięciu poległych i zmarłych żołnierzy pułków strzelców kaniowskich z lat 1918-1920. Parę słów o tym cmentarzu. Powstał w 1912 r. jako prawosławny cmentarz wojskowy dla żołnierzy armii rosyjskiej. W czasie I w.ś. grzebano tu najpierw głównie żołnierzy tej armii, a w 1915 powstała kwatera niemiecka. W 1917 zaczęto grzebać żołnierzy Legionów i Polskiej Siły Zbrojnej, którzy zmarli w szpitalu ujazdowskim. Po 1918 r. cmentarz służył do pochówków żołnierzy WP, członków rodzin wojskowych, jeńców wojennych, weteranów itd. Ogółem w okresie 1918-1921 pochowano tu prawie 2500 żołnierzy WP. W latach pięćdziesiątych zerwano większość tabliczek umocowanych do betonowych krzyży. Zostawiono tylko te z datami z 1918 r. Na oficjalnych planach kwatery z 1918-1920 r. figurowały jako kwatery poległych z lat 1914-1918. O wojnie polsko-bolszewickiej mieliśmy zapomnieć. „Towarzysze” trochę się przeliczyli Very Happy

Na szczęście ocalała księga cmentarna i dane pochowanych są w większości znane. W latach osiemdziesiątych XX w. pozwolono na odtworzenie tabliczek. Wszystkim żołnierzom wpisano jednak skrót „ZM.”, co raczej sugeruje, że żołnierze ci zmarli, a nie polegli. W okresie 1918-1921 w Warszawie działało wiele szpitali wojskowych (także epidemicznych), do których rannych i chorych dowożono pociągami sanitarnymi prosto z frontu. Niektórzy umierali już w tych pociągach. Większość pochowanych, to rzeczywiście zmarli na różne choroby (tyfus, hiszpanka …). Jest także wielu zmarłych z ran. Kilkudziesięciu poległych pochowano głównie w lipcu i sierpniu 1920 r. Zostali przywiezieni z podwarszawskich pobojowisk. Większość z nich to nieznani żołnierze.
Wśród tych 2500 pochowanych są następujący żołnierze pułków strzelców kaniowskich:

28 p.strz. kaniowskich
Bielska Antonina, szer., p. łódzki (28 pp), zm.ch. 05.08.1920, Warszawa
Gogolewski Antoni, sierż., 28 pp, zm. 26.07.1920
Jańczak Zygmunt, szer., 28 pp, zm. 01.08.1920
Krajewski Władysław, st. szer., 28 pp, zm.r. 19.07.1920, Warszawa
Lemański Jan *, szer., 2 komp. 28 pp, pl. 17.08.1920, Mokre p. Radzyminem
Meserszmit Michał, szer., autokolumna 28 pp, pl. 14.08.1920, Radzymin
Pilecki Kazimierz, szer., 28 pp, zm. 17.09.1919
Rauc Otto, kpr., 28 pp, zm. 27.10.1920
Szcześniak Stanisław, szer. 28 pp, zm. 09.07.1920
Wajterman Wojciech, szer., 28 pp, zm.ch. 09.10.1920, Warszawa
Wieczorek Jerzy, szer., 28 pp, zm.ch. 09.10.1920, Warszawa

[link widoczny dla zalogowanych]

29 p.strz. kaniowskich
Dąbrowiecki Jan, kpr., 29 pp, zm. 03.08.1920
Gołębiowski Franciszek, szer., 29 pp, zm. 13.07.1920
Lisiecki Stanisław, szer., 29 pp, zm.ch. 17.01.1920, poc. sanit. 12
Karpiński Adam, szer., 29 pp, zm. 20.08.1920
Markiewicz Antoni, strz., 29 p.strz.kaniowskich, pl. 06.09.1920, Stara Wieś
Martuzalski Stefan, szer., 29 pp, zm.ch. 30.12.1919, Warszawa
Michalak Feliks, szer., 29 pp, zm.ch. 31.08.1920, Warszawa
Olszewski Czesław, plut., 29 pp, zm. 09.08.1920
Pilarczyk Stanisław, szer., 29 pp, zm. 19.11.1919
Pluta Adam, szer., 29 pp, zm.ch. 01.04.1920, Warszawa
Potrzebowski Władysław, szer., 29 pp, zm.ch. 27.08.1920, Warszawa
Ródnicki Wacław, szer., 29 pp, zm. 21.10.1920

[link widoczny dla zalogowanych]

30 p.strz. kaniowskich
Artecki Michał, sierż. WP (30 pp), zm.r. 06.08.1920, Warszawa
Bajszczak Ignacy, szer., 30 pp, zm.ch. 12.08.1920, Warszawa
Czaban Józef, szer., 30 pp, zm.ch. 01.04.1919, Warszawa
Kubiak Jan, szer., 30 pp, zm.ch. 28.08.1920, Warszawa
Kwiatkowski Stanisław, szer., 30 pp, zm.r. 17.08.1920, Warszawa
Łęcki Feliks, szer., 30 pp, zm. 29.12.1919
Ługowski Józef, por., 3 komp. 30 pp, pl. 21.05.1920, pod Twereczem (VM 746)
Michalski Szczepan, szer., 30 pp, zm.ch. 30.03.1919, Warszawa
Owczarek Stefan, szer., 30 pp, zm.ch. 20.07.1920, Warszawa
Pastusiak Michał, szer., 30 pp, zm.ch. 11.08.1920, Warszawa
Pawelec Franciszek, strz., 30 pp, zm.ch. 18.08.1920, Warszawa
Rajch Jan, kpr., 30 pp, zm.r. 03.08.1920, Małkinia
Rakowski Antoni, szer., 30 pp, zm.ch. 24.08.1920, Warszawa
Socha Józef, szer., 30 pp, zm.ch. 08.11.1920, Warszawa
Stasiak Jan, szer., 30 pp, zm.ch. 26.08.1920, Warszawa
Waliszewski Bronisław, plut., 30 pp, zm.r. 10.07.1920, Warszawa
Wawrzyniak Stanisław, szer., 30 pp, zm.ch. 21.08.1920, Warszawa

[link widoczny dla zalogowanych]

Porucznik Ługowski, d-ca 3 komp. 30 p. Strzelców Kaniowskich, został odznaczony VM. Obok niego spoczywa kpr. Ryszard Ługowski z 4 pspodh. (prawdopodobnie brat), zm. z ran pod Grodnem.

31 p.strz. kaniowskich
Bogatka (Bogatko) Zenon, por., 31 pp, zm.r. 24.07.1920, Warszawa
Brzyszewski Antoni, szer., 31 pp, zm. 23.07.1920
Fabich Jan, szer., 31 pp, zm. 14.07.1920
Gryglewski Antoni, szer., 31 pp, zm. 19.08.1920
Jakubowski Władysław, szer., 31 pp, zm.ch. 14.08.1920, Warszawa
Kroc (Kroć) Stanisław, szer., 31 pp, zm.ch. 29.08.1920, Warszawa
Mikołajczyk Józef, szer., kkm 31 pp, zm.ch. 02.09.1920, Warszawa
Musiał Karol, szer., 31 pp, zm.ch. 11.10.1920, Warszawa
Ratajczak Wacław, szer., 31 pp, zm.r. 22.07.1920, Warszawa
Ratajczyk Wacław, szer., 31 pp, zm.r. 15.08.1920, Warszawa
Robaczewski Franciszek, szer., 31 pp, zm.r. 25.04.1919, Warszawa
Stępniak Władysław, szer., 31 pp, zm. 03.09.1920
Trojak Walenty, szer., 31 pp, zm.ch. 26.08.1920, Warszawa

[link widoczny dla zalogowanych]

Groby szer. Wacława Ratajczaka i por. Zenona Bogatki z 31 p. Strzelców Kaniowskich. Obaj zmarli z ran.

Na Powązkach Wojskowych pochowano zatem co najmniej 53 żołnierzy z pułków strzelców kaniowskich (28 pp – 11; 29 pp – 12; 30 pp – 17; 31 – 13). Ich groby są głównie w kwaterach A-11, B-11, A-13 i B-13.

krzymen

Witam! Niestety nie posiadam dostępu do „Zarysu historii wojennej 30-go pułku strzelców kaniowskich” (wydanie przedwojenne). Mam informacje o mogiłach żołnierzy tego pułku w Warszawie i w Wysokim Mazowieckim.
W Warszawie są pochowani lub upamiętnieni Józef Hnatkiewicz i Jan Kamiński (st. szer.), obaj polegli pod Horyszowem Ruskim. W Wysokim Mazowieckim spoczywają Władysław Wartkowski, Władysław Workowski (szer.) i Wilhelm Wornat (szer.) polegli 08.08.1920 r. Jeżeli któryś z kolegów ma ten Zarys historii 30 PSK, to prosiłbym o sprawdzenie czy ww. figurują tam na liście poległych i jakie mieli stopnie wojskowe. W szczególności chodzi mi o Józefa Hnatkiewicza i o Władysława Wartkowskiego.
Proszę też o informacje o walkach 30 PSK pod Wysokim Mazowieckim i Horyszowem Ruskim (boje z Budionnym?)

krzymen

Witam! Długo nie pisałem na forum …
Na mapce umieszczonej przez Bolasa w temacie „Strzelcy kaniowscy nad Autą 1920” jest miejscowość JAZNO (zaznaczona na żółto), o którą 29 pułk strzelców kaniowskich stoczył jeden ze swoich najkrwawszych bojów w 1920 r.
Rankiem 18 czerwca 1920 r. bataliony II i III 29 p. strz. kaniowskich, wspierane przez dwie kompanie 155 pp, sforsowały rzekę Autę i natarły na miasteczko Jazno. II batalion atakował frontalnie a III od południowego wschodu. Nieprzyjaciel odparł pierwszy atak. W ponownym natarciu III batalion zdobył Jazno, które utrzymał do godz. 10. Po zaciętych walkach oddziały polskie zostały zmuszone do odwrotu i wycofywały się na pozycje wyjściowe pod silnym ogniem sowieckiej artylerii i karabinów maszynowych. W następnych dniach odpierano ataki sowieckie poprzedzane każdorazowo przygotowaniem artyleryjskim.
W walkach pod Jaznem 29 p. strz. kaniowskich stracił 8 oficerów i ok. 300 szeregowców. Poległo 3 oficerów (por. Bronisław Zubrzycki, por. Antoni Dobrowolski, ppor. Józef Wasiuk) i ok. 40 szeregowców. Rannych zostało 4 oficerów i 180 szeregowców a kilkudziesięciu żołnierzy (w tym 1 oficer) dostało się do niewoli. 8 i 13 kompanie 155 pp straciły 6 zabitych i 31 rannych.

W Jaźnie zachowały się resztki kwatery wojennej. Spoczywają tam głównie żołnierze 29 pSK i trochę ze 155 pp. Otrzymałem dużo zdjęć od Mariusza Proskienia, który prowadzi w serwisie skyscrapercity bardzo ciekawy temat pt. „Pozostałości Polski na Białorusi”. Fotografuje i opisuje zabytki, a także współczesną Białoruś. Jest tam dużo fotografii starych polskich grobów, w tym także mogił żołnierzy wojny 1919-1920.
Publikuję tu fotografie nagrobków w Jaźnie udostępnione przez autora. Mariusz sfotografował to, do czego miał dostęp. Na więcej nie miał ani czasu, ani możliwości. Żeby spisać dane z grobów, trzeba by uporządkować i „odkrzaczyć” teren kwatery. Jest to robota dla wielu osób. Kwatera jest zdewastowana, krzyże połamane i potrzaskane. W wielu miejscach z ziemi sterczą tylko betonowe kikuty. To, co udało się spisać i zweryfikować umieściliśmy tutaj: [link widoczny dla zalogowanych]
Jeszcze taka uwaga. W okresie międzywojennym dane żołnierzy na nagrobkach były zapisywane dosyć niedbale. Jest masa błędów (np. literówek), które „wychodzą” dopiero przy porównaniu z publikacją „Lista strat Wojska Polskiego” lub z listami umieszczonymi w przedwojennych „Zarysach historii wojennej” poszczególnych pułków.
Tak to wygląda …
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
WIECZOREK Adam, szer., 3 k. 29 pp, poległ 17.06.1920, Kobiaki
[link widoczny dla zalogowanych]
KLIMKIEWICZ Józef, szer., 29 pp, poległ 19.06.1920, Kobiaki
[link widoczny dla zalogowanych]
Polakw … Evil or Very Mad

oczywiście POLAKOW Borys, st.szer., 4 k. 29 pp, poległ 22.06.1920, Smiron
[link widoczny dla zalogowanych]
Joniaczek (znowu błąd) JANACZYK Stanisław, szer., 11 k. 29 pp, poległ 13.06.1920
[link widoczny dla zalogowanych]

Tak wygląda jeden z cmentarzy, gdzie spoczywają strzelcy kaniowscy. Mariusz próbował tym zainteresować Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Nawet mu nie odpisano … Embarassed

I co Wy na to, Koledzy?

bolas

Wow ... wygląda to niesamowicie, macie gdzieś większą fotorelację z tej wyprawy ? Widok smutny, ale mimo wszystko należy się cieszyć że cmentarz nadal istnieje i zawsze można spróbować go jakoś uporządkować ...

krzymen

Cześć! Mariusz umieścił krótki filmik na youtube:
http://www.youtube.com/watch?v=3oSY3QAvdos
Oczywiście oprócz Jazna jest jeszcze wiele cmentarzy na Białorusi i Litwie, gdzie spoczywają żołnierze pułków strzelców kaniowskich, a także 10 pap. Większe skupiska ich grobów są w Hermanowiczach (30 p. strz. kaniowskich) i Dokszycach. Pojedyncze mogiły występują na cmentarzach w miejscowościach, gdzie były szpitale wojskowe i polowe …

krzymen

Witam! Po półtora roku odgrzewam temat. W poprzednim poście opisałem cmentarz w miejscowości JAZNO, ilustrując go zdjęciami Mariusza Proskienia. Tym razem chcę wspomnieć o grobach żołnierzy 30 pułku strzelców kaniowskich, które znajdują się na cmentarzu przykościelnym w HERMANOWICZACH. Jeszcze w 2007 roku ich mogiła wyglądała fatalnie – połamane i poprzewracane krzyże, na wpół zatarte napisy … Obok znajdowała się tak samo zniszczona mogiła sierżanta z 23 pp …
Tak to wyglądało na zdjęciach Andreja Dybowskiego
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
W maju 2012 r. wpadł tam Mariusz Proskień i stwierdził, że mogiła została odremontowana, są nowe krzyże z przykręconymi tabliczkami. Wygląda to porządnie. Niestety wszystkie tabliczki nadają się do wymiany, bo pokręcono i daty, i nazwiska …
Embarassed

[link widoczny dla zalogowanych]
WALBERG Stefan, pl. 17.06.1920 – powinno być WALBURG Stefan, szer., 6 kmp 30 p.strz.kaniowskich, pl. 07.06.1920
[link widoczny dla zalogowanych]
GRZEGJR… Józef, pl. 17.06.1920 – powinno być GRZEGORCZYK Józef, szer., 8 kmp 30 p.strz.kaniowskich, pl. 07.06.1920
[link widoczny dla zalogowanych]
PRYCA Feliks, pl. 17.06.1920 – powinno być PRYCZAS Feliks, sierż., 5 kmp 30 p.strz.kaniowskich, pl. 05.06.1920
[link widoczny dla zalogowanych]
SMIESZNY Jan, pl. 17.06.1920 – powinno być ŚMIESZNY Jan, szer., 6 kmp 30 p.strz.kaniowskich, pl. 07.06.1920
[link widoczny dla zalogowanych]
B……. Jan, poległ 17.06.1920 – powinno być BOROWICZ Jan, szer. 30 p.strz. kaniowskich, pl. 07.06.1920
[link widoczny dla zalogowanych]

Na koniec należy wspomnieć o sierżancie z 23 pp, którego mogiłę dołączono do strzelców kaniowskich … Tu jest dużo pomyłek! Evil or Very Mad

NABIALEZYN WACLAW, sierżant I KMR(?) - a powinno być NABIAŁCZYK WACŁAW, sierż. 1 komp. 23 pp, pl. 13.06.1920
[link widoczny dla zalogowanych]
Jest to tym bardziej przykre, że sierż. Nabiałczyk został pośmiertnie odznaczony VIRTUTI MILITARI V kl. nr 6962. Poległ w dniu, który przyjęto później za datę święta pułkowego 23 pułku piechoty …

Dla 30 pSK walki w okolicach Hermanowicz również były ciężkie. Tak o tym piszą w „Księdze Chwały Piechoty:
„Natarłszy 31 maja na ostrzeliwane morderczym ogniem okopy nieprzyjaciela pod Kozianami i po zdobyciu bagnetem na jego tyłach wsi Pasternaki, zmusił wroga do ucieczki, zadając mu poważne straty. Szczególnie wyróżnił się Pułk dn. 9 czerwca 1920 r. pod Hostobożem i Jamnami, miażdżąc obronę Rosjan oraz rozbijając ich pułki odwodowe. U wroga powstał popłoch prowadzący nieomal do odwrotu za Dźwinę oraz powodujący opróżnienie Dzisny. 30 pułk strzelców kaniowskich postrzępił wtedy oddziały czterech nieprzyjacielskich pułków i zdobył 28 karabinów maszynowych. Dzień 9 czerwca jest obecnie datą dorocznego święta pułkowego.”
Muszę jeszcze dodać, że w Hermanowiczach, w kwaterze wojennej na cmentarzu katolickim spoczywa jeszcze jeden kawaler VIRTUTI MILITARI:
Pawulski Włodzimierz, ppor., 30 p.strz. kaniowskich, pl. 04.07.1920

Jestem gotów sfinansować nową tabliczkę dla sierż. Wacława Nabiałczyka z 23 pp, ale pięciu żołnierzy 30 pSK ma także na krzyżach tabliczki z błędami. Co Wy na to, Strzelcy Kaniowscy?

Berjer

Chętnie się włączę, również finansowo do proponowanej wymiany mylnie wypisanych tabliczek. Trzeba to jednak zrobić w porozumieniu z tymi, którzy zorganizowali i wykonali modernizację nagrobków w Hermanowiczach. Ja tam nigdy nie byłem a więc nie znam lokalnych warunków.
krzymen - wstępne omówienie ewentualnych działań proponuję przez kontakt bezpośredni. Mój adres e-mail [link widoczny dla zalogowanych]

Swoją ewentualną propozycję przedstawimy na forum dla umożliwienia innym osobom włączenia się.

krzymen

Berjer! Dzięki za zainteresowanie i adres. Na obecnym etapie dopiero trwają ustalenia, kto remontował kwaterę i wykonywał tabliczki. Prawdopodobnie zrobili to Białorusini, ewentualnie proboszcz parafii (mogiła leży na terenie kościelnym). Oczywiście zanim będą podjęte jakiekolwiek działania, to trzeba będzie uzgodnić wszystko z proboszczem. Jak będę wiedział coś więcej, to napiszę.

Druga kwatera, składająca się z 53 mogił, znajduje się na cmentarzu katolickim w Hermanowiczach. [link widoczny dla zalogowanych]
Większość krzyży jest dobrze zachowana. Spoczywają tam głównie żołnierze 23 pp, który był czasowo przydzielony do 10 DP.
Stan kwatery dobrze widać na filmie Mariusza Proskienia:
http://www.youtube.com/watch?v=IJNGbtre-Ac

Jest też kilka grobów żołnierzy 30 pułku strzelców kaniowskich
[link widoczny dla zalogowanych]
Bernaciak Wojciech, szer., 30 p.strz. kan., pol. 08.06.1920
Gmerek Aleksander, szer., 30 p.strz. kan., pol. 09.06.1920
Koperski Jan, szer. 30 p.strz. kan., pol. 08.06.1920
Krysiak Józef, szer., 30 p.strz. kan., pol 08.06.1920
Pawulski Włodzimierz, ppor., 30 p.strz. kaniowskich, pol. 04.07.1920, kawaler Virtuti Militari
Rordas(?)/Pordas(?) Józef, szer., 30 p.strz. kan., pol. 13.06(?).1920

Okoliczności śmierci ppor. Wł. Pawulskiego były następujące:
Dn. 4 lipca 1920 r. oddział z 30pSK (3 kompanie?) został wysłany przeciwko nacierającym bolszewikom.
„Nieprzyjaciel zauważył zasadzkę, a chcąc uniknąć niebezpieczeństwa, wywiesił białą flagę. Por. Pawulski, nie podejrzewając podstępu (…) wyszedł z ukrycia by zabrać poddających się. W tej chwili, rażony zdradziecko, gradem kul, padł ciężko ranny, a nie chcąc wpaść do niewoli, wystrzałem z rewolweru pozbawił się życia.”

bolas · Lemański Jan, strz., 28 p.strz. kaniowskich, pol. 17.08.1920

Nieco o Radzyminie, za:
[link widoczny dla zalogowanych]

Grzesiek_-_

Witam!
Przedwczoraj miałem okazję odwiedzić grób szer. Franciszka Młynarczyka we wsi Cminy na Ukrainie. Grób został w zeszłym roku odbudowany przez harcerzy z Chorągwi Łódzkiej ZHP. Co ciekawe, jest to jedyna mogiła wojskowa na tym cmentarzu, a na tablicy jest podany dokładny przydział żołnierza oraz fakt, że został on zamordowany przez bolszewików. Zachował się oryginalny krzyż, którego ramiona są zakończone niemieckimi granatami, tzw. "jajkami". Obecnie jest on w trakcie konserwacji. Poniżej podaję kilka zdjęć grobu.

A tak grób wyglądał przed odbudową: